ในบ้านที่มีระดับความสูง 2 ชั้นขึ้นไป “บันได” เป็นองค์ประกอบหนึ่งที่ขาดไม่ได้ เพราะเป็นตัวช่วยเชื่อมต่อพื้นที่และอำนวยความสะดวกเวลาขึ้นหรือลง ซึ่งในปีหนึ่ง ๆ เราจะพบว่ามีอัตราผู้ป่วยที่ได้รับอุบัติเหตุจากการพลัดตก ลื่นไถลจากบันไดไม่น้อยทั้งเด็กและผู้ใหญ่ สาเหตุหนึ่งมาจากการออกแบบที่ไม่ถูกต้องตามหลักสรีรศาสตร์หรือกายศาสตร์ ไม่ว่าจะเป็นความชัน ความกว้าง หรือระยะก้าวที่ไม่เหมาะสม ก็อาจก่ออันตรายขณะใช้งานได้ทั้งสิ้น รวมไปถึงการเลือกใช้วัสดุที่ไม่เหมาะกับการใช้งานบันได โดยเฉพาะไม้บันไดที่สัมผัสโดยตรงกับเท้าต้องพิถีพิถันเป็นพิเศษ เนื้อหานี้เอสซีจีขอแนะนำแนวทางการออกแบบบันไดบ้านให้ถูกต้องตามหลัก รวมถึงการเลือกใช้วัสดุที่ทำให้บันไดไม่ใช่แค่สวยแต่ต้องทนและปลอดภัยด้วย

ขนาดของลูกตั้ง ลูกนอน และจำนวนขั้นที่เหมาะสม
        ลูกตั้งและลูกนอนเป็นส่วนที่จะกำหนดระยะยกเท้าและวางเท้า หากขนาดไม่พอดีกับสรีระและไม่สมดุลกัน จะทำให้เดินขึ้นแล้วเหนื่อยและไม่ปลอดภัยในการใช้งาน ในส่วนของลูกตั้ง (แนวตั้งระหว่างขั้นบันได) หรือระยะที่เรายกเท้า ไม่ควรมีความสูงชันมากเกินไป เพราะจะทำให้ก้าวขึ้นลำบากและรู้สึกเมื่อยล้าได้ง่าย ตาม พ.ร.บ.ควบคุมอาคารกำหนดไว้ว่า ลูกตั้งต้องไม่สูงกว่า 20 ซม. ทั้งนี้โดยเฉลี่ยแล้วความสูงลูกตั้งบันไดที่ทำให้ก้าวเดินสบายไม่สูงหรือต่ำเกินไปจะอยู่ที่ประมาณ 15-18 ซม.

        ส่วนของลูกนอน (พื้นขั้นบันไดที่เท้าเหยียบ) ต้องมีความกว้างมากพอที่จะวางได้เต็มความยาวเท้า การคำนวณอาจใช้หลักการง่าย ๆ เช่น ยึดตามขนาดฝ่าเท้าของสมาชิกในบ้านที่มีรูปร่างเท้ายาวที่สุด โดยขนาดความกว้างที่ใช้ในบ้านทั่วไปเฉลี่ยอยู่ที่ 26-30 ซม. อ้างอิงตาม พ.ร.บ.ควบคุมอาคาร กำหนดไว้ว่าลูกนอนควรกว้างไม่น้อยกว่า 22 ซม. ซึ่งความสูงและความกว้างสามารถปรับเปลี่ยนได้ตามความเหมาะสมของพื้นที่และสรีระของผู้ใช้งานในบ้านนั้น ๆ เป็นหลัก

ภาพ : ตกแต่งบันไดด้วยไม้บันไดซีเมนต์ เอสซีจี รุ่นเมก้า

        จำนวนขั้นบันไดมีข้อถกเถียงกันค่อนข้างมากว่า ควรเป็นจำนวนเลขคู่หรือเลขคี่ คำตอบคือ เลขคี่จะเหมาะสมกว่า เพราะหากทำบันไดเลขคู่จะไม่สมดุลในจังหวะการก้าวเดิน โดยธรรมชาติแล้วหากเราก้าวเท้าข้างไหนก่อนต้องจบด้วยเท้าอีกข้างเสมอ เช่น หากเริ่มต้นก้าวเท้าขวาบนบันไดขั้นแรก ก้าวสุดท้ายที่วางบนพื้นชั้น 2 จะต้องเป็นเท้าซ้าย การนับจำนวนขั้นบันได จะนับเฉพาะขั้นบันไดที่มีลูกตั้งและลูกนอนเท่านั้น เมื่อถึงจุดพักในชั้นบนจะได้จังหวะการจับคู่ของขั้นบันไดพอดี ซึ่งเป็นไปตามหลักกายศาสตร์ที่ช่วยให้จังหวะการเดินเป็นไปอย่างต่อเนื่อง และทำให้น้ำหนักการทรงตัวเป็นไปอย่างสมดุลด้วย 

ความกว้างของบันไดที่ดี
        หลายคนอาจคิดว่าความกว้างของบันไดไม่สำคัญ เพราะใช้เป็นทางสัญจรขึ้นลงระหว่างชั้นเท่านั้น ตัวบันไดแคบหน่อยก็ไม่เป็นปัญหา แต่อย่าลืมว่าบางครั้งก็มีความจำเป็นในการขนย้ายของใช้หรือเฟอร์นิเจอร์ที่ชิ้นค่อนข้างใหญ่ อาทิ ที่นอน โซฟา ม้านั่งยาว เก้าอี้ไม้สักตัวใหญ่ ตู้เย็น  หากพื้นที่บันไดแคบเกินไปจะกลายเป็นอุปสรรคใหญ่ในการขนของ ตาม พ.ร.บ.ควบคุมอาคาร กำหนดให้บันไดบ้านต้องมีขนาดความกว้างไม่ต่ำกว่า 80 ซม. แต่ขนาดที่แนะนำว่าง่ายต่อการขนย้ายของชิ้นใหญ่และสามารถขึ้นได้พร้อมกันหลาย ๆ คน ควรมีขนาด 1-1.2 เมตร จะสะดวกมากขึ้น

บันไดสูงต้องมีชานพัก
        บ้านบางหลังที่มีระยะห่างจากพื้นถึงเพดานค่อนข้างมาก หากติดตั้งบันไดที่ไม่มีระยะพักเลย ตัวบันไดจะมีความชัน เสี่ยงต่อการพลัดตกได้ง่าย ดังนั้นการทำบันไดจะต้องแบ่งส่วนทำชานพัก เพื่อไม่ให้มีความลาดชันมากเกินไป ซึ่งในทางกฏหมายกำหนดไว้ในกฎกระทรวงฉบับที่ 55 (พ.ศ. 2543) ข้อ 23 ระบุว่าต้องมีชานพักบันไดทุกช่วง 3 เมตร หรือน้อยกว่านั้น และชานพักบันไดต้องมีความกว้างและยาวไม่น้อยกว่าความกว้างของบันได ส่วนระยะดิ่งจากขั้นบันไดหรือชานพักบันไดถึงส่วนต่ำสุดของอาคารที่อยู่เหนือขึ้นไปต้องสูงไม่น้อยกว่า 1.90 เมตร

โถงบันได มีแสงสว่างที่เพียงพอ
        บันไดหลายบ้านมักออกแบบติดกับผนังด้านหนึ่ง หรือมีผนังทึบกั้นกันตกขนาบ 2 ข้าง ทำให้บริเวณนี้กลายเป็นโถงแคบที่ดูมืด ให้ความรู้สึกไม่ปลอดภัยเวลาเดินขึ้น-ลง จึงต้องเพิ่มแสงไฟเข้าไป อาจเพิ่มการติดไฟฝังผนังกระจายแสงทางด้านข้าง ติดไฟขั้นบันไดแบบเซนเซอร์ ติดโคมไฟระย้า เจาะช่องแสงบนผนังเหนือบันได หรือเจาะช่องแสง Skylight ให้แสงสว่างไหลมาจากด้านบน จะช่วยเพิ่มความสะดวกในการใช้งานได้มาก ลดความเสี่ยงในการเกิดอุบัติเหตุ และยังลดการใช้ไฟฟ้าในช่วงกลางวันได้ด้วย

ดีไซน์ของบันได 
        หากออกแบบบันไดในรูปลักษณ์ที่สวยงามจะทำให้เป็นจุดโฟกัสสายตา เหมือนประติมากรรมขนาดย่อมที่โดดเด่น และยังเป็นความท้าทายในการบริหารพื้นที่ด้วย รูปลักษณ์บันไดมีหลายแบบ ทั้งบันไดตรง บันไดรูปตัว U บันไดรูปตัว L บันไดวน บันไดแบบมีชานพัก บันไดลอยตัวติดกับผนัง ทั้งนี้การเลือกใช้ขึ้นอยู่กับความเหมาะสมของพื้นที่ภายในบ้านที่ต้องตีโจทย์ตั้งแต่กระบวนการออกแบบ ความเข้ากันได้กับสไตล์ของบ้านในภาพรวม ที่สำคัญคือ ต้องไม่ลืมใส่ราวบันไดช่วยพยุงตัวทั้งขึ้น-ลง และเลือกราวจับที่เหมาะกับบันไดด้วย

ภาพ : แบบบันไดและชานพัก สวยด้วยไม้บันไดซีเมนต์ เอสซีจี รุ่นเมก้า

วัสดุบันได
        ไม้บันไดเป็นหนึ่งวัสดุที่ได้รับความนิยมมาก เพราะสัมผัสที่ให้ความรู้สึกนุ่มนวลเท้าเวลาก้าวเดินและไม่ลื่น จึงมีความปลอดภัยสูงเมื่อเทียบกับวัสดุอื่นๆ  แต่ด้วยคุณสมบัติของไม้ที่มีเอกลักษณ์ มีความเป็นธรรมชาติสูง ทำให้มีราคาค่อนข้างสูง ปัจจุบันจึงมีการพัฒนาวัสดุอื่น ๆ มาเป็นทางเลือก ไม่ว่าจะเป็นบันไดคอนกรีต บันไดเหล็ก หรือไม้บันไดตกแต่งจากวัสดุสังเคราะห์ที่ให้ความรู้สึกเหมือนไม้จริงในราคาที่ถูกกว่า อาทิ

ภาพ : วัสดุตกแต่งบันได เอสซีจี

        วัสดุตกแต่งบันได เอสซีจี ให้สัมผัสเหมือนกับไม้จริง ดีไซน์สวยใหม่ โดดเด่นด้วยการลบมุม ให้บันไดดูมีมิติเพื่อผิวสัมผัสที่ดีทุกย่างก้าว มีความสวยงามและทนทานกว่าจากการเคลือบสีย้อมไม้และเคลือบใสจากโรงงาน ช่วยกันรอยขูดขีดได้ดี อีกทั้งติดตั้งง่ายและรวดเร็วด้วยระบบที่ไม่ต้องเจาะสกรู โดยการติดตั้งบนคอนกรีต ซึ่งมีให้เลือกใช้ในหลายส่วนประกอบของบันได อาทิ ไม้ตกแต่งบันไดลูกนอน  ไม้ตกแต่งบันไดลูกตั้ง และไม้ตกแต่งชานพักบันได   ราคาเริ่มต้น : ไม้บันไดลูกตั้ง 109 บาทต่อชิ้น ไม้บันไดลูกนอน 238 บาทต่อชิ้น

ภาพ : ไม้บันไดซีเมนต์ เอสซีจี รุ่นเมก้า

        ไม้บันไดซีเมนต์ เอสซีจี รุ่นเมก้า ไม้บันไดและซีเมนต์ผสมไม้ มีครบทั้งไม้บันไดซีเมนต์ ลูกตั้ง ไม้บันไดซีเมนต์ ลูกนอน และไม้บันไดซีเมนต์ ลูกนอนเซาะร่อง มีร่องเพื่อให้สามารถมองเห็นบันไดขั้นต่อไปได้ง่าย ช่วยกันลื่นโดยไม่ต้องติด Stopper ตรงจมูกบันไดหรือเซาะร่องหน้างาน ปลอดภัย อีกทั้งติดตั้งง่าย ทนปลวก ทนทานต่อทุกสภาวะอากาศ สวยงามเหมือนไม้จริงเมื่อทาทับด้วยสีน้ำอะคริลิกโปร่งแสงด้วยแปรง

ภาพ : ชานพักบันไดซีเมนต์ เอสซีจี รุ่นเมก้า ลายเสี้ยนไม้เซาะร่อง

        ชานพักสำเร็จรูป ชานพักบันไดซีเมนต์ เอสซีจี รุ่นเมก้า ลายเสี้ยนไม้เซาะร่องดูเสมือนไม้จริง แผ่นใหญ่ ติดตั้งง่าย สามารถใช้ได้กับพื้นผิวคอนกรีตและโครงเหล็ก ลดระยะเวลาการติดตั้ง การตัด การยึด ไม่ต้องติดจมูกบันไดหรือเซาะร่องหน้างาน ทำสีได้โดยทาสีรองพื้นปูนใหม่ก่อน แล้วทาทับด้วยสีน้ำอะคริลิคโปร่งแสงจำนวน 2-3 เที่ยว ปลอดภัยจากปลวกและแมลงศัตรูไม้ ทนทานต่อสภาวะอากาศของประเทศไทย ไม่บิด ไม่งอ ไม่มีส่วนผสมของแร่ใยหินจึงปลอดภัยต่อผู้ใช้งาน   ราคาเริ่มต้น : ลูกตั้ง 96 บาทต่อชิ้น ลูกนอน 213 บาทต่อชิ้น

        ได้ทราบลักษณะของการออกแบบบันไดที่เหมาะสม รวมถึงวัสดุไม้บันไดกันไปแล้ว สำหรับบ้านที่กำลังสร้างหรือปรับปรุงใหม่ ก่อนช่างจะลงมือทำจริง ลองตรวจสอบแบบบันไดให้ถูกต้องกันก่อนครับ เพื่อการใช้งานอย่างปลอดภัยในระยะยาว และสวยทนทานไม่เกิดปัญหาตามมาในภายหลัง